Nieuwe dieren in Nederland: leuk of lastig?

Wilde roofdieren helpen ons bij natuurbeheer, maar veroorzaken ook schade

We zijn nog druk bezig te wennen aan de terugkomst van de wolf, en het volgende dier staat alweer op de stoep. De goudjakhals kwam eerder nooit in Nederland voor, maar is nu al twee keer gezien op de Veluwe. En de lynx komt ook steeds dichterbij. Moeten we blij zijn met al deze nieuwkomers? 

Naya

De jonge wolvin Naya stak eind 2017 de grens over bij Overijssel en liep vervolgens dwars door Nederland naar het zuiden. In Vlaanderen vond ze een partner en settelde in een militair oefenterrein vlakbij Leopoldsburg. Daar hangen maar liefst vijftig camera’s, en het duurde niet lang voor ze, zwanger en al, werd gefilmd. Dat was in mei. Een paar weken geleden meldden Belgische wolvenexperts dat ze denken dat Naya is doodgeschoten. De wolvin, en haar welpen, zijn nergens meer gezien na mei. 

Meteen barstte in België de discussie los. Jagersverenigingen haastten zich te zeggen dat de beschuldiging onterecht is. Volgens de betrokken wolvenonderzoekers was er meerdere malen gedreigd de dieren om te brengen. Bovendien lag er in het wolvengebied een valstrik, en er werden jagers aangehouden met geladen wapens. Vooralsnog is er geen bewijs gevonden.

Onrust

Het illustreert in ieder geval wel dat het terugkomen van grote dieren zoals de wolf voor veel onrust zorgt. De wet is duidelijk: het zijn beschermde dieren dus we mogen zie niet zomaar afschieten of tegenhouden. Op de Veluwe wonen tegenwoordig drie volwassen wolven en vijf welpen, en er steken regelmatig wolven de grens over vanaf Duitsland en België. Drie andere wolven zijn eerder wel gezien maar daarna spoorloos verdwenen. Ook in Nederland zijn ‘mensen met intense wolvenhaat’, zegt milieufilosoof Martin Drenthen in een interview met de Stentor. 

Glenn Lelieveld, ecoloog bij de Zoogdiervereniging, hoeft zich in ieder geval niet te vervelen sinds het Belgische nieuws naar buiten kwam. Het geplande interview moest door alle mediadrukte even uitgesteld worden, gelukkig er is twee dagen later tijd om even te bellen. Meteen maar met de deur in huis vallen dan: verwacht hij dat in Nederland ook wolven gedood zullen worden?

Lelieveld: “Het zal ongetwijfeld een keer gebeuren. Overal in Europa is stroperij een belangrijke doodsoorzaak van alle grote roofdieren, het zou naïef zijn om te denken dat het hier anders zou zijn.”

 

Terug van weggeweest

Dat er stropen überhaupt mogelijk is, geeft wel aan dat het aantal wilde roofdieren toeneemt. De wolf en lynx waren ruim 150 jaar uitgestorven in Nederland en veel landen rondom ons. De goudjakhals, die qua formaat tussen vos en wolf in zit, heeft hier zelfs nooit eerder geleefd. Hij kwam vooral voor in Zuidoost-Europa en heeft zich op eigen kracht verspreid over West-Europa. Ondertussen is hij al twee keer gespot op de Veluwe, en de kans is groot dat de eerste dieren zich binnen een paar jaar hier vestigen.

Ook de lynx, de grootste katachtige van Europa, is twee keer gezien. Waarschijnlijk zwervers, zegt Lelieveld, dieren die in de Ardennen leven. Hoewel we die vaker zouden kunnen gaan zien, is de kans volgens hem niet groot dat  zich daadwerkelijk in Nederland vestigen. “Lynxen hebben veel aaneengesloten bos nodig, en dat hebben we niet. Op de Veluwe zou ruimte zijn voor een handjevol lynxen, maar daar kan je geen duurzame populatie mee starten.” 

Drie nieuwe roofdieren in een klein land als Nederland. Is dat een goed idee? Lelieveld vindt van wel. “Ze hebben allemaal een belangrijke rol in de natuur. Ze verminderen de aantallen grazers zoals reeën. Wij als mens proberen die rol nu uit te voeren met ons natuurbeheer, bijvoorbeeld door het afschieten van dieren. Roofdieren doen dat gratis voor ons. In Friesland, waar regelmatig een muizenplaag is, zou een extra roofdier best welkom zijn. Het dieet van de goudjakhals bestaat voor zo’n vijftig procent uit muizen. Bovendien is de kans groot dat ze ook ganzen gaan eten. Ik zou als boer wel blij zijn met zijn komst.”

 

Schapenboeren de dupe

Toch zijn veel boeren helemaal niet blij met de terugkomst van grote roofdieren. Die eten niet alleen plaagdieren, maar ook ‘gewenste’ dieren, zoals schapen en kippen. Vorig jaar werden 168 schapen gedood door wolven, dit jaar tot nu toe veertig. De kosten van gedode dieren worden vergoed, maar de extra werklast die dat met zich meebrengt niet. En voor het nemen van preventieve maatregelen, zoals hoge hekken met stroomdraad, of de inzet van speciaal getrainde honden, is er vrijwel nergens subsidie beschikbaar. 

Lelieveld: “Op dit moment heeft alleen de provincie Gelderland een subsidieregeling voor preventiemaatregelen. We hopen dat andere provincies op zeer korte termijn ook zoiets opstarten. Bijvoorbeeld Drenthe en Overijssel, waar de meeste wolven Nederland binnenlopen. Juist die zwervende wolven maken de meeste schade.”

 

Wat spannender

De angst dat wolven veel landbouwhuisdieren te grazen nemen, is de voornaamste reden om tegen de terugkomst van de wolf te zijn, zo blijkt uit onderzoek van Intromart Gfk uit 2012. Daarnaast vinden veel mensen dat er in Nederland niet genoeg ruimte is voor zo’n dier. Ruim een derde van de Nederlanders is bang dat wolven gevaarlijk zijn voor mensen. 

Volgens Lelieveld hoeven we ons daar niet zo’n zorgen om te maken. “Wolven, maar ook goudjakhalzen en lynxen zijn erg schuw. Om ze te laten aanvallen moet je echt serieus je best doen. Dan moet je er achteraan gaan of de welpen opzoeken. Elk dier dat in het nauw gedreven wordt zal zichzelf verdedigen. Het voelt misschien wat spannender, maar je kunt gewoon veilig door het bos wandelen. En je poedeltje kan mee, zolang hij aan de lijn blijft.”

Die spanning, dat maakt het voor sommige mensen juist leuker. We waarderen de wildheid van de natuur steeds meer, zo betogen de schrijvers van het boek ‘De wolf is terug! – eng of enerverend?’. Waar we vroeger een aangeharkt paadje wilden, willen we nu een echte natuurervaring. De kans om een groot dier te zien, zoals een lynx of een wolf, maakt die ervaring mooier.

 

Nieuwe blik op natuur

Bovendien zijn we anders gaan kijken naar die natuur. “Het vernieuwde wetenschappelijke inzicht dat deze roofdieren ook nut voor ons hebben, door bijvoorbeeld de populaties van andere dieren in toom te houden, heeft ze meer intrinsieke waarde gegeven,” zegt Lelieveld. “Daardoor is er meer ruimte gekomen voor de dieren, ook tussen onze oren. Het is een Europees agendapunt geworden, en je ziet dat vanaf de jaren tachtig steeds meer diersoorten beschermd zijn geworden. Tegenwoordig zijn er in heel Europa subsidies om de schade door roofdieren te compenseren.”

Klimaatverandering speelt geen grote rol, volgens Lelieveld. “De goudjakhals houdt er niet van als er lang sneeuw ligt in hun leefgebied. Daardoor zijn ze misschien meer naar het noorden gekomen. Maar veruit de belangrijkste oorzaak voor de terugkeer van roofdieren is de verbeterde natuurbescherming.” 

We zijn er de laatste 150 jaar aan gewend geraakt dat onze natuur veilig en beheersbaar is. Door natuurbescherming verandert dat nu en dat is niet voor iedereen goed nieuws. Gelukkig kunnen we maatregelen nemen om onze eigen dieren te beschermen tegen de roofdieren, al zal dat geld kosten. We krijgen er wel gratis natuurbeheer voor terug, en de kans op bijzondere natuurervaringen.